| ||||
יאַנואַר - פֿעברואַר ,2016
|
חיהלע די זאָגערין
הומאָרעסקע אפֿרים קאַגאַנאָווסקי (1893 - 1958)
נאָך דרײַ און צװאַנציק יאָר האָט זיך חיהלע די זאָגערין אויסגעקליבן קיין װאַרשע. זי איז געפֿאָרן זען אירע צװײ טעכטער און איר אַלטע חבֿרטע, מאַטע, װאָס האָט אַן אײגענע קראָװיאַרניע. אַחוץ דעם האָבן איר די דאָקטוירים פֿונעם לובלינער קאַנט געזאָגט, אַז זי דאַרף האָבן סאָלאָװײטשיקן, װײַל מען דאַרף איר עפּעס אויסשנײַדן... אין װאָגן פֿון דריטן קלאַס האָט זי די גאַנצע זעקס שעה, װאָס זי איז געפֿאָרן, געשמועסט מיט אַלע װײַבער און ייִדן. זי האָט עטלעכע מאָל אויפֿגעהויבן אַ יללה, װײַל ס'האָט זיך איר געדאַכט, אַז זי פֿאָרט שלעכט און אַז עס איז, דאַכט זיך, נישט דער װעג קײן װאַרשע: ייִדן, - האָט זי געשריגן, - װער װײס צי מען האָט אונדז דאָ נישט פֿאַרפֿירט... עפּעס פֿאָרט מען דאָך אָן אַ סוף... מען פֿאָרט און מען פֿאָרט און מען זעט נישט אַז עס זאָל זײַן װאַרשע... װען מ'איז אַרײַן אין דעם טונעל האָט זי אַרומגע־ כאַפּט אַ צװײטע ייִדענע, װאָס איז געפֿאָרן פֿון כעלם: — געװאַלד, יידן, זעט נזאָר דזאָס פינצטערניש!... —מ'עט נישט װיסן װוּ אונדזער געבײן ועט אַהינ־ קומען... פֿונעם װאָגזאַל איז זי געפֿאָרן אין אַ דראָזשקע בשותּפֿות מיט נאָך ייִדן און װײַבער, אַרומגעלײגט מיט פּעק און זעק. דער דראָזשקאַזש האָט נישט געהאַט װוּ צו זיצן, איז ער געשטאַנען אויף אַ קויש און האָט נישט געקאָנט דערלאַנגען מיט דער בײַטש צו די פֿערד. די ייִדן און די װײַבער אויף די דראָזשקעס האָבן איר אַלץ געמשלט, אָנגעזאָגט און געװאָרנט אַז זי זאָל זיך היטן, אַז דאָ איז װאַרשע... אַז ס'איז פֿול מיט גנבֿים... אַז מען פֿאַרפֿירט, מע נאַרט אָפּ... חיהלע האָט געציטערט װי אַ פֿיש, געמאַכט מיט די ליפּן, געזאָגט עפּעס תּפֿילות קעגן פֿאַרבל-אָנדזשעניש, און קוקנדיק מיט שרעק אויף די הויכע הײַזער פֿון די עטלעכע הויפּט־גאַסן װאָס מ'איז דורכגעפֿאָרן, האָט זי אַלץ געבעטן גאָט אַז מען זאָל שוין גיכער זײַן אין װאַרשע, װעלכע זי האָט געדענקט פֿון פֿאַר דרײַ און צװאַנציק יאָר. ערשט װען די דראָזשקע האָט פֿאַר־ קערעװעט צום געסל, האָט חיהלע פֿרײַ אָפּגעאָטעמט מיט אַ דאַנק צום אויבערשטן װאָס מען זעט שוין אַ שטיקל װאַרשע. און, קוקנדיק אויף די ברודיקע װענט פֿון די הײַזער און געװעלבער, אויף די לויפֿנדיקע ייִדן מיט די בערד און פּיאות, האָט זי אַ זאָג געטאָן מיטאַ ניגון פֿונעם דאַװענען: — געלויבט דער אויבערשטער — כ'דערקען שוין אַ ביסל װאַרשע... דעם אַדרעס פֿון דער עלטערער טאָכטער, פֿראַדל, האָט זי כּסדר געחזרט. אַחוץ דעם האָט זי געהאַט אויפֿגעשריבן אויף אַ פּאַפּירל, און זי האָט טאַקע באַלד דערקענט די אַלטע גאַס, װוּ די טאָכטער האָט געװױנט. פֿאַר די דרײַ און צװאַנציק יאָר האָט זיך די גאַס גאָרנישט געענדערט. װען מ'איז צוגעקומען צום טויער פֿון דעם ברודיקן, האַלב־חרובֿן הויז, האָט חיה־ לע געמאַכט אַ געװאַלד: — האַרצעדיקע מענטשן... האַלטס מיר דעם קלימעק... מ'װעט מיך נאָך באַגנבֿענען... מ'װעט מיך בדלות שטעלן... אַ רעדל קינדער האָט זיך באַלד אַרומגעשטעלט, און װי נאָר זי האָט געזאָגט צו װעמען זי דאַרף, האָבן זיך שוין צװײ פֿאַרברודיקטע מײדעלעך צוגעקלעפּט צו איר: — בובעניו... סט' עפּעס געברענגט?... חיהלע איז אַרויפֿגעפֿאַלן אויף זײ מיט אַ יללה: - קומטס אַהער צו דער באָבען... קומטס... מײַנע װערעם... אַ ראָד פֿון קינדער, װײַבער און מײדן האָבן זי מיט רעש און געפּילדער אַרויפֿגעפֿירט אויף די שמאָלע ברודיקע טרעפּ צו דער טאָכטער. װי נאָר די אַלטע האָט זיך אַװעקגעזעצט אויף דער קרומער שטול, האָט זי גענומען דערצײלן אַלץ װאָס האָט זיך אָפּגעטאָן זינט זי איז אַרויסגעפֿאָרן פֿון לובלינער קאַנט. — האַרצעדיקע מענטשן... דאָס װאַרשע ליגט דאָך עפּעס אַזוי װײַט... אַז מען פֿאָרט דאָך אַדורך אַ גאַנצע װעלט... און די פּאָמעניצעס, װאָס מע האָט אַװעקגעשטעלט... און אַזאַ נאַראָד און אַזאַ ענגשאַפֿט...און אַ פֿאָרעכץ איז דאָס געװען... די באַן... די הײַנטיקע באַנען... אַלע מינוט איז ער אַרויף אויף אַן אַנדערער לעניע... װאָס ער איז אַרויף אויף אַ לעניע, האָט אים נישט געטויגט... האַרצעדיקע מענטשן... אײדער איך בין צוגעקומען אַהער, צו דער קראָכמאַלנע, האָט ער שיר אָנגעװױרן די נשמה... געלויבט צו גאָט, װאָס דאָ זעט דאָס שטיקל װאַרשע נאָך אויס װי אַ ייִדישע שטאָט... *** באַלד אויף צומאָרגנס אינדערפֿרי האָט זיך חיהלע אויפֿגעכאַפּט מיט אַ גרויס געװײן. זי האָט זיך דערמאָנט, אַז דאָ, אויפֿן פּראַגער בית־עוֹלם, האָט זי איר ערשטן מאַן און איר ייִנגסטן זון. זי האָט זיך באַלד צונויפֿגענומען מיט בײדע טעכטער, און אַלע דרײַ װײַבער זענען אַװעק אויפֿן פּראַגער בית־עוֹלם. אויפֿן װעג האָט זיך די אַלטע אַביסל באַרויִקט װען זי האָט געזען, קײן עין הרע, אַזוי פֿיל ייִדן װי מען שטופּט זיך אין די ענגע קויטיקע גאַסן. דער װעג האָט לאַנג געדויערט. חיהלע האָט געשפּאַנט מיט צעשראָקענע אויגן, אויס פּחד פֿאַר גנבֿים, פֿאַר פֿערד און פֿאַר גוייִשע לװיות. ענדלעך איז מען געקומען צום בית־עוֹלם. װען מען איז אַרײַן אינעם טויער פֿון דעם אַלטן רויטן געמויערטן פּאַרקן, װוּ פֿון צװישן די אַלטע, אומעטיקע בײמער האָט אַ קלאַפּ געטאָן די אײביקע שטילקײט פֿון די קבֿרים, האָט די אַלטע אויפֿגעלעבט. זי האָט אָנגעהויבן שפּאַנען מיט אַ משונהדיקן געאײַל, צעטיילט אַ פּאָר גראָשן די בעטלערס און קאַליקעס. דערנאָך האָט לאַנג געדויערט ביז װאַנען מע האָט געפֿונען דעם קבֿר, װו ס'איז שוין נישט געבליבן קײן סימן פֿונעם ברעטל מיטן שטײנדל, װאָס זי האָט געלײגט אויפֿן קבֿר פֿון איר ערשטן מאַן. חיהלע האָט באַלד דעם קבֿר דערקענט און האָט מיטאַמאָל באַקומען אַ פֿײַכטע נאָז. באַלד האָט זי אַרויסגעלאָזט אַ קװיטש, אַז די בײמער האָבן זיך אַזש דערשראָקן. די טעכטער זענען געשטאַנען דערנעבן און האָבן נישט געװוּסט װאָס צו טאָן. קײנע פֿון זײ האָט דעם טויטן נישט געקענט און נישט געדענקט. דעמלט האָט חיהלע אויף זײ אַ געשרײ געטאָן: - װאָס שטייט עץ װי די גלאָמבס... װאָס לאָזט עץ נישט קיין טרער אויף דעם טאַטנס קבֿר? - און זי האָט אָנגעהויבן זאָגן: אוי, מײַן טײַערער מאַן... לאָמעך כאָטש פֿאַר דיר אויסדערצײלן מײַן גאַנץ ביטער האַרץ... אוי, דו װײסט דאָך, מײַן טײַערער מאַן װאָס פֿאַר אַ שווער, ביטער לעבן איך האָב געהאַט נאָך דײַן טויט... אַז דו האָסט מיך איבערגעלאָזט מיט דרײַ פּיצלעך װערעם אויף די הענט... כ'האָב דאָך מיך נישט געהאַט װוּ צו קערן און צו װענדן... — דו װײסט דאָך, מײַן טײַערער מאַן, אַז כ'בין אַװעק פֿון װאַרשע צו מײַן עלטסטער שװעסטער מרים... האָט זי זיך אין מיר גוט נוֹקם געװען... כ'האָב נישט געקאָנט אויסהאַלטן... און די שװאַלבן זענען געקומען אָן אַ שטיקל טאַטן... דעמלט ביסטו דאָך מיר געקומען צו חלום... װײסט דאָך, אַז כ'האָב חתונה געהאַט מיט דודלען... דו האָסט דאָך אים געקענט... דודל קירשנער... דאַרפֿסט דאָך עם געדענקען... ער איז געװען אַ לאָמער... האָב עך נישט געהאַט באַ עים קײן לעבן... זאָל ער מיר מוֹחל זײַן... טאָמער טרעפֿסטו עים דאָרטן אויף יענער װעלט... ער האָט זיך באַ מיר אויך נישט לאַנג געהאַלטן... און װען ס'איז געװאָרן די מלחמה מיטן רוס, האָט ער מיך איבערגעלאָזט מיט אַלע פֿיר קינדער אָן אַ שטיקל ברויט... — איצט װױן איך אין לובלינער קאַנט און כ' פֿאַרדין מיר אויף אַ שטיקל ברויט... בײַ אַ פֿעסעלע הערינג... כ'גײ אַרום צו די גאָספּאָדעס... װינטער אַ פֿעסעלע הערינג און זומער — אַ ביסל אויבסט און אַן אוגערקע... — אוי, ליבהאַרציקער מאַן... בײַ דיר האָב איך געלעבט און געלאַכט, און ס'איז דאָך מיר געװען גוט װי די װעלט... כ'בין בײַ דיר געװען אַ מענטש מיט לײַטן גלײַך... כ'בין דאָך בײַ דיר געװען אַ גבאיטע און מענטשן האָבן מיך געשאַנעװעט... הײַנט בין איך אַ פֿאַרשטויסענע אַלמנה און קײנער קוקט זיך נישט אום אויף מיר... בעט איך דיך, טײַערער מאַן, אַזוי װי איך בין איצט חרובֿ און כ'דאַרף האָבן סאָלאָװיטשיקן, בעט איך דיך, טײַערער מאַן, דו זאָלסט פֿאַר מיר אויספּועלן א רפֿואה שלמה... זאָלסט געדענקען, אַז כ'האָב אָנגעלײגט װעג... און צו מײַן צװײטן מאַן, דודל, װעל איך נישט גײן, װײַל ער איז שטענדיק געװען אַ דר'ערד־ליגער און כ'בין אים מוֹחל טוֹבֿות.. בײדע טעכטער זענען געשטאַנען פֿאַרקרומט, און האָבן פּלוצלינג אויסגעשאָסן אין אַ יאָמערלעכן קלאָג.
|
www.lebnsfragn.com
די װעבזײַט פֿון "לעבנס־פֿראַגן" איז געװאָרן אויפֿגעבויט דורך: WEBstationONE.com
אונטער דער אויפֿזיכט פֿון דניאל אײַזען
ספּאָנסירט פֿון דעם אַנטװיקלונגס-פֿאָנד פֿאַר אינטערנעט
Internet Development Fund (IDF) געגרינדעט פֿון:
רבֿקה און ראָמאַן װײַספֿעלד-פֿאָנד פֿאַר ייִדישער קולטור
און דעם פֿאָנד פֿאַר ייִדיש א"נ פֿון מאַיאַ אײַזען